Ποια συναισθήματα θα θεωρούσατε ταμπού για εσάς; Υπάρχει κάποιο συναίσθημα που δεν θα τολμούσατε να προσάψετε σε κάποιον; ‘Η κάποιο συναίσθημα που από ντροπή δεν θα παραδεχόσασταν ότι έχετε αισθανθεί;
Αναζητώντας την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, καταλήγω στο συναίσθημα του φθόνου. Ο φθόνος αποτελεί ένα συναίσθημα με μεγάλη ένταση και επιθετική διάσταση. Είναι η έντονη επιθυμία να αποκτήσω κάτι που έχει στην κατοχή του κάποιος άλλος και παράλληλα, η τάση να θέλω να το καταστρέψω μέχρι να πάψω να το φθονώ! Η επιθυμία μου να αποκτήσω κάτι που ανήκει σε κάποιον άλλον, προκύπτει από το αίσθημα μου ότι κάτι μου λείπει. Το αίσθημα της προσωπικής μου ελλειμματικότητας με οδηγεί να βιώνω έντονο θυμό προς το πρόσωπο που φαίνεται να έχει αποκτήσει κάτι που εγώ δεν έχω καταφέρει να κερδίσω. Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκρισης, βιώνω το συναίσθημα του φθόνου και επιδιώκω συνειδήτα ή ασυνείδητα να καταστρέψω, να κλέψω ή να αμαυρώσω την εικόνα αυτού που επιθυμώ, για να πάψω να βιώνω φθόνο και θυμό.
Ο φθόνος ακριβώς επειδή είναι ένα συναίσθημα ταμπού, συχνά μεταμφιέζεται και μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή κουτσομπολιού, έντονου θαυμασμού και κολακείας προς τους άλλους. Μπορεί για παράδειγμα, να κατακλύζω με επαίνους το άτομο που φθονώ ως μια προσπάθεια να του επιτεθώ μέσω του κατακλυσμού κολακευτικών σχολίων ή μπορεί ακόμη να σχολιάζω υποτιμητικά τα επιτεύγματα του σε μια προσπάθεια να μειώσω το χάσμα που προκύπτει από την σύγκριση των προσωπικών μου επιτευγμάτων και των δικών του. Το κουτσομπολιό που αφορά τις αποτυχίες και τις δυστυχίες άλλων ανθρώπων αποτελεί μια μορφή έμμεσης καταστροφής της καλής εικόνας των άλλων μέσω της υποτίμησής τους. Επιπλέον, η απληστία μπορεί να αποτελεί μια μορφή έκφρασης φθόνου, καθώς προσανατολίζομαι στο να αποκτήσω όσο το δυνατόν περισσότερα από τους άλλους.
Ακριβώς, επειδή ο φθόνος είναι ένα συναίσθημα με μεγάλη ένταση, οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να το καταπιέσουν μέσα τους. Η μεγάλη προσπάθεια, όμως, να καταπιέσω αυτό το συναίσθημα, μπορεί να με οδηγήσει τελικά στο να φοβάμαι τόσο τον δικό μου φθόνο όσο και αυτόν που μπορεί να προκαλέσω στους άλλους. Ο φόβος του φθόνου μπορεί να με οδηγήσει να αισθάνομαι ενοχές όταν υπερέχω από τους άλλους, να αποκρύπτω ή να αποσιωπώ τις επιτυχίες μου ή, να αρνούμαι ή να υποτιμώ τα θετικά γεγονότα στην ζωή μου ή ακόμη και να αποτυγχάνω διαρκώς στην ζωή μου.
Το πιο σημαντικό βήμα στην διαχείριση του φθόνου είναι η αναγνώριση των προσωπικών μου συναισθημάτων! Η αναγνώριση του φθόνου μου και η αποδοχή ότι κάποιες συνθήκες στη ζωή δεν αλλάζουν μπορεί να με απογοητεύσει και να με κάνει να θρηνήσω όσα δεν κατάφερα να επιτύχω! Μέσα όμως, από την διαδικασία της αποδοχής του φθόνου μου, μπορώ να έρθω αντιμέτωπος με τις καταστροφικές μου τάσεις και να αναζητήσω νέους τρόπους να διαχειριστώ τα συναισθήματά μου. Μπορώ να μετακινηθώ από την θέση της επίθεσης προς τους άλλους σε μια θέση που προάγω και εστιάζω στις προσωπικές μου δυνατότητες και ενδιαφέροντα. Μπορώ να παραιτηθώ από τον ατέρμονο αγώνα της ανταγωνιστικότητας και να ασχοληθώ με όσα ρεαλιστικά μπορώ να καταφέρω και με όσες δραστηριότητες μου προσφέρουν ευχαρίστηση. Τέλος, μπορώ να στρέψω την προσοχή μου από αυτά που στερούμαι σε αυτά που μου προσφέρουν απλόχερα οι άνθρωποι γύρω μου και να αισθανθώ ευγνωμοσύνη!
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Allphin, C. (1982). Envy in the transference and countertransference. Clinical Social Work Journal, 10(3), 151-164.
Kolchin-Miller, M. (2015). Conceptualization and treatment of psychoanalytic envy through Kleinian/Bionian lens.
Σίγκαλ Χ. Εισαγωγή στο έργο της Melanie Klein. Αθήνα: Καταστανιώτης, 2001.
