H εξιδανίκευση αποτελεί ένα πρίσμα μέσα από το οποίο επιλέγουμε να ερμηνεύουμε τις σχέσεις και τα γεγονότα στην ζωή μας. Μπορούμε να φανταστούμε την εξιδανίκευση σαν ένα φακό στα γυαλιά μας, ο οποίος μεγεθύνει τα θετικά γνωρίσματα και ελαχιστοποιεί τα ελαττώματα και τις ατέλειες ενός προσώπου ή μιας κατάστασης σε τέτοιο βαθμό ώστε να φαντάζουν σχεδόν τέλεια!
Όλοι έχουμε εξιδανικεύσει καταστάσεις και ανθρώπους στην ζωή μας. Μάλιστα, η ιστορία της εξιδανίκευσης ξεκινά το ταξίδι της από την βρεφική μας ηλικία. Τα πρώτα πρόσωπα που έχουμε εξιδανικεύσει στην ζωή μας είναι οι γονείς μας. Ως παιδιά είχαμε την ανάγκη να πιστεύουμε ότι οι γονείς μας ήταν παντοδύναμοι και ικανοί να μας προστατεύσουν από οποιοδήποτε κίνδυνο. Θα ήταν συνταρακτικό για εμάς να πιστεύουμε το αντίθετο, καθώς ως παιδιά ήταν αδύνατον να υπερασπιστούμε μόνοι μας τον εαυτό μας.
Μεγαλώνοντας το ονειρικό συννεφάκι της παντοδυναμίας, όμως, διαλύεται και άλλοι από εμάς σταδιακά, άλλοι απότομα, προσγειωνόμαστε στις δυσκολίες και τις ματαιώσεις της πραγματικότητας. Στην εφηβική μας ηλικία, συνήθως, διαπιστώνουμε τις ατέλειες και τα λάθη των γονιών μας και απορρίπτουμε τις δυνάμεις τους σε μια προσπάθεια να ανεξαρτητοποιηθούμε και να σταθούμε στα δικά μας πόδια.
Στην ενήλικη ζωή, αποδίδουμε ιδιαίτερη αξία και δύναμη σε άτομα από τα οποία εξαρτόμαστε συναισθηματικά. Δημιουργούμε μια θετικά προκατειλημμένη εικόνα μεγεθύνοντας τις θετικές πτυχές του προσώπου που έχουμε δίπλα μας. Προβάλλουμε στοιχεία του εαυτού μας στους ίδιους αλλά και στοιχεία που θα θέλαμε ιδανικά να έχει ο άνθρωπος δίπλα μας έχοντας την προσμονή ότι θα ανταποκριθεί σε αυτήν την προσδοκία. Η εξιδανίκευση μέχρι ένα βαθμό μάλιστα έχει συνδεθεί με μεγαλύτερη ικανοποίηση και σταθερότητα στις σχέσεις. Εστιάζοντας στα θετικά στοιχεία, των συγγενών, των φίλων ή των ερωτικών μας συντρόφων αισθανόμαστε ασφάλεια στις σχέσεις μας και ικανοποίηση από τις επιλογές μας.
Πάντοτε, όμως, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος! Τι συμβαίνει άραγε όταν αντικρίζουμε στους Άλλους τον από μηχανής Θεό που δια μαγείας θα μας λύσει όλα τα προβλήματα και θα μας προσφέρει απλόχερα τον επίγειο παράδεισο; Τι συμβαίνει όταν επιρρίπτουμε όλες τις ευθύνες στον εαυτό μας αποφεύγοντας να αμαυρώσουμε την εικόνα του Άλλου;
Η εξιδανίκευση σε αυτήν την περίπτωση μοιάζει περισσότερο με μια απελπισμένη προσπάθεια να αναχαιτίσουμε τους φόβους μας μέσα από την πεποίθηση ότι μπορούμε να προσκολληθούμε σε έναν παντοδύναμο, παντογνώστη Άλλο με τον οποίο θα είμαστε ασφαλείς. Εάν προχωρήσουμε και λίγο βαθύτερα, η εξιδανίκευση σε αυτήν την περίπτωση ενδεχομένως να συμβολίζει και την προσωπική μας ελπίδα να απαλλαγούμε από την δική μας ανημπόρια και την ντροπή που αισθανόμαστε για την μη τελειότητα μας. Δυσκολευόμαστε να ανεχτούμε τις προσωπικές μας αδυναμίες και αναζητούμε την εξάρτηση από έναν Άλλον ελπίζοντας ότι υπερκαλύπτει τα δικά μας ελλείμματα!
Όπως και στην παιδική μας ηλικία έτσι και στην ενήλικη ζωή το ονειρικό συννεφάκι αναπόφευκτα διαλύεται και η προσγείωση στην πραγματικότητα είναι απότομη αν όχι οδυνηρή! Η εξιδανίκευση συνοδεύεται από συναισθήματα ζήλιας, άγχους, ανασφάλειας και φόβου απώλειας, ενώ συχνά οδηγεί σε έναν διαρκή αγώνα ικανοποίησης των επιθυμιών και των αναγκών του ‘Αλλου. Ταυτόχρονα, όμως, η θεοποίηση του ‘Αλλου ενέχει και υψηλές απαιτήσεις και προσδοκίες που οφείλει να πληροί το εξιδανικευμένο πρόσωπο.
‘Όταν το εξιδανικευμένο πρόσωπο αποτυγχάνει επανειλημμένα να ανταποκριθεί στις προσδοκίες μας, τότε αισθανόμαστε απογοήτευση, οργή, θλίψη ή ακόμη και συναισθήματα απώλειας. Αναλογιστείτε πόσες φορές αισθανθήκατε ότι πέσατε από τα σύννεφα από την συμπεριφορά των άλλων απέναντί σας; ‘Άραγε πόσες από αυτές τις φορές είχατε υπερεκτιμήσει τους άλλους;
Ο Λακάν αναφέρει συγκεκριμένα για τις ερωτικές σχέσεις ότι σε κάθε άτομο που συναντάμε αναζητούμε αυτή την άνευ όρων αγάπη που νομίζαμε πως είχαμε με την μητέρα μας. Οι σχέσεις, όμως, δεν μπορούν να διατηρηθούν σε μια στατική κατάσταση συνένωσης, αντιθέτως διέπονται από συνεχείς μεταβολές. Πρόκειται περισσότερο για ευχάριστες στιγμές ένωσης σε μια σχέση ικανή να ανανεώνεται με την αμοιβαία επανεκλογή του συντρόφου μας στο ταξίδι της ζωής!
